Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Viêt Nam hiện đang phối hợp với Tổng cục Lâm nghiệp Việt Nam soạn dự thảo Thông tư hướng dẫn xây dựng đề án sắp xếp, đổi mới và phát triển, nâng cao hiệu quả hoạt động của công ty NLN. Thông tư được soạn thảo với sự hỗ trợ kỹ thuật của Mạng lưới đất rừng (FORLAND) nhằm cụ thể hóa Nghị định về sắp xếp, đổi mới và phát triển, nâng cao hiệu quả hoạt động của công ty nông, lâm nghiệp vừa được Chính phủ ban hành ngày 17/12/2014, có hiệu lực từ 1/2/2015. 

Công ty NLN tự đánh giá sẽ không khách quan

Theo đó, các công ty NLN làm nhiệm vụ sản xuất kinh doanh là chính thì chuyển hẳn sang hạch toán kinh doanh theo cơ chế thị trường và thực hiện cổ phần hóa. Các công ty làm nhiệm vụ công ích là chính thì thực hiện theo phương thức Nhà nước đặt hàng, giao kế hoạch. Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ trong các công ty NLN tại các địa bàn chiến lược, vùng biên giới, vùng sâu, vùng xa gắn với nhiệm vụ quốc phòng, an ninh; nắm giữ cổ phần chi phối đối với công ty NLN có ngành nghề kinh doanh chính là trồng, chế biến cao su tại các địa bàn chiến lược, vùng sâu, vùng xa gắn với quốc phòng, an ninh. Các công ty NLN kinh doanh thua lỗ 3 năm liên tiếp vì lý do chủ quan của công ty và có số lỗ lũy kế bằng 3/4 vốn nhà nước tại công ty trở lên; khoán trắng, giao khoán đất nhưng không quản lý được đất đai và sản phẩm trên diện tích chiếm từ 3/4 tổng diện tích đất công ty được giao, thuê... sẽ phải giải thể. Bà Bùi Thị Minh Nguyệt, chuyên gia của FORLAND cho biết, một trong những khúc mắc lớn nhất trong quá trình sắp xếp trước đây là “mang tính hình thức”. Việc đánh giá hiệu quả của đổi mới sắp xếp mang tính độc tuyến, giao cho các công ty tự đánh giá, thiếu đi những tiêu chí, thiếu sự tham gia của người dân và chính quyền địa phương. Bởi vậy, không khách quan. Để thực thi Nghị định mới ban hành, cần có bộ tiêu chí đánh giá về hiệu quả hoạt động hiện tại của các công ty NLN, đây cũng là nội dung quan trọng của Thông tư hướng dẫn. Thời gian qua đã áp dụng thí điểm Bộ tiêu chí đánh giá rà soát và sắp xếp công ty NLN tại một số địa phương. Ở Công ty TNHH một thành viên Lâm – Công nghiệp Bắc Quảng Bình, cho thấy nhiệm vụ quản lý, sử dụng rừng trên diện tích được giao tương đối tốt. Nhưng, chu kỳ giao khoán cho công nhân quá dài, làm ảnh hưởng rất lớn đến kết quả sản xuất, kinh doanh. Thêm vào đó, nhiều vấn đề về đất đai chưa được giải quyết dứt điểm, tình trạng lấn chiếm, tranh chấp đất đai kéo dài. Nghiên cứu, khảo sát tại Lâm trường Bồng Lai có 124 ha đất, Lâm trường Bố Trạch có khoảng 33 ha bị lấn chiếm và vẫn có hiện tượng khoán trắng. Chưa kể, những năm qua cả 2 lâm trường này đều có lợi nhuận âm. Nếu đối chiếu với tiêu chí kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh thì cả hai lâm trường này đều nằm trong trường hợp bị giải thể. Nhóm nghiên cứu đề xuất cần bổ sung vào Bộ tiêu chí đánh giá công ty NLN thêm các tiêu chí về diện tích đất chưa được sử dụng, thời gian chưa sử dụng, nguyên nhân; diện tích đất sử dụng đúng mục đích, sai mục đích, diện tích chuyển nhượng sai mục đích, diện tích khoán trắng, phân chia lợi ích giữa công ty với các chủ thể giao khoán, thu nhập của các hộ gia đình nhận khoán từ lâm nghệp; hiệu quả sử dụng đất lâm nghiệp…

Dự thảo thông tư vẫn nhiều khiếm khuyết

Ông Trần Việt Hùng – Phó chủ tịch Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam nhận định: Chúng ta đang thực hiện việc này trong bối cảnh ngành NLN đang thực hiện “Tái cơ cấu”, đổi mới mô hình tăng trưởng. Thế nhưng, nhìn chung cả đề cương  và thông tư hướng dẫn chưa làm rõ được căn cứ và nội dung cần phải đạt tới của các công ty NLN. Việc xây dựng bộ tiêu chí đánh giá, rà soát công ty NLN là một việc việc cần thiết, mang tính tiến bộ cao đã được đề cập tới trong dự thảo thông tư hướng dẫn. Tuy nhiên việc tích hợp hài hòa giữa những tiêu chí định lượng và các tiếu chí định tính trong quá trình đánh giá chưa được thể hiện rõ. Theo ông Ngô Văn Hồng- Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Kiến thức bản địa và Phát triển (CIRD), khó khăn lớn nhất hiện nay là xử lý tranh chấp đất đai giữa các công ty NLN và người dân sở tại. Bên cạnh đó có những hình thức công ty NLN thực hiện khoán trắng giống như phát canh thu tô - điều này trong nghị định nói là cấm. Việc giải quyết các mâu thuẫn đất đai hiện nay, tình hình khoán như thế nào là một câu chuyện dài mà không chỉ ngành lâm nghiệp đứng ra giải quyết được mà phải có sự vào cuộc của các cơ quan liên quan, đặc biệt là các tổ chức chính trị xã hội, các cơ quan phản biệt và các nhà khoa học để giải quyết triệt để các mâu thuẫn này. Phó Chi cục Trưởng Chi cục Lâm nghiệp Hà Tĩnh Nguyễn Công Tố bày tỏ băn khoăn, các công ty NLN ở địa phương quản lý diện tích rừng phòng hộ, đặc dụng rất lớn. Nay nghị định vừa mới ban hành đưa ra khái niệm “đặt hàng”, vậy phải hiểu “đặt hàng” là như thế nào? Dự thảo thông tư phải làm rõ khái niệm này, cũng như đưa ra những quy chuẩn để thống nhất thực hiện. Hiện nay có nhiều số liệu rà soát diện tích đất, bên cạnh số liệu rà soát của ngành Tài nguyên Môi trường, còn có số liệu của ngành lâm nghiệp, mà thực tế số liệu có độ “vênh”, vậy áp dụng số liệu nào? Với quy định của dự thảo “hoàn thành hồ sơ đề án sắp xếp, đổi mới của công ty NLN gửi chủ sở hữu thẩm định xong trước ngày 30/4/2015; thời hạn hoàn thành hồ sơ đề án tổng thể sắp xếp, đổi mới của công ty nông, lâm nghiệp của UBND cấp tỉnh, tập đoàn tổng công ty gửi Bộ Nông nghiệp Phát triển nông thôn thẩm định xong trước ngày 30/5/2015”, là không khả thi, nếu như không muốn nói không thể thực hiện được.  Phát biểu kết luận hội nghị, ông Cao Chí Công- Phó tổng cục trưởng Tổng cục Lâm nghiệp cho biết, dự thảo thông tư hướng dẫn như thế này là chưa đầy đủ. Ông Công yêu cầu cần bổ sung trình tự phê duyệt, hướng dẫn đề án. Tổng cục Lâm nghiệp sẽ tiếp thu, sửa đổi cho phù hợp. Dự kiến, thời hạn hoàn thành hồ sơ đề án sắp xếp, đổi mới của công ty nông lâm nghiệp phải được hoàn thành trước vào tháng 5/2015. 

Chu Khôi