Trong năm nay, ngành gỗ trải qua hai giai đoạn khác biệt, nửa năm đầu tiên, giá trị xuất khẩu tăng cao và hứa hẹn một năm khởi sắc, nhưng nửa năm còn lại, ngành gỗ chịu tác động nặng nề, đơn hàng giảm sút, mất đơn hàng, các doanh nghiệp cắt giảm lao động, và cố gắng duy trì sản xuất. Có thể nói, ngành sản xuất, chế biến gỗ chịu ảnh hưởng nặng nề sau một năm đầy biến động, các doanh nghiệp rơi vào tình thế trụ được tháng nào hay tháng đấy.

Vươn lên trong gian khó

Nhưng những khó khăn không làm nhụt chí cũng như khiến giá trị xuất khẩu bị sụt giảm nghiêm trọng. Theo Tổng cục Lâm nghiệp, xuất khẩu gỗ và lâm sản ước đạt 16,923 tỉ USD, vượt 3,8% kế hoạch đề ra, tăng 6,1% so với năm 2021. Trong đó, xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ đạt 16,01 tỉ USD, tăng 8,1% so với cùng kỳ năm 2021 (xuất khẩu sản phẩm gỗ đạt 11,04 tỷ USD, giảm 0,3% so với năm 2021).

Đó là những con số đáng khích lệ, nếu như nhìn vào những diễn biến của 6 tháng cuối năm, khi các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu gỗ, sản phẩm gỗ phải tính từng bước đi trong giai đoạn cuối năm 2022 để đạt chỉ tiêu đề ra.

Và một trong những động lực quan trọng hình thành tăng trưởng về kim ngạch xuất khẩu từ đầu năm đến nay là do mở rộng xuất khẩu tại Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc, cũng như tư duy nhanh nhạy và kinh nghiệm trong việc tìm ra các sản phẩm ngách.

Cần nhớ rằng, tình hình lạm phát trên thế giới diễn ra mạnh mẽ trong giai đoạn từ cuối tháng 9, gây ảnh hưởng tiêu cực đến các đơn hàng cho những tháng cuối năm của ngành gỗ, cũng như khó tìm ra những đơn hàng mới trong đầu năm 2023.

Bên cạnh đó, lãi suất ngân hàng tăng cao, việc hoàn thuế chậm trễ, cộng với hiệu ứng dừng đầu tư, thi công của các doanh nghiệp bất động sản trong nước, biến động lạm phát của một số quốc gia gay gắt khiến các doanh nghiệp càng chịu áp lực lớn hơn từ việc tìm đầu ra sản phẩm, duy trì sản xuất, giữ chân công nhân và giữ được sự tồn tại của doanh nghiệp. 

Thế nhưng, bằng những nỗ lực của các doanh nghiệp, ngành gỗ cũng tiến dần đến mục tiêu đã đề ra ngay từ đầu năm 2022. Để đạt được con số xuất khẩu đó, các doanh nghiệp đã phải tận dụng từng loại phế phẩm từ ngành gỗ, luân phiên từng đơn hàng để không bị tồn đọng hàng hóa.

Cùng lúc đó, cả ngành gỗ đều đã phát huy tính chủ động và sự lăn lộn trên thương trường để tìm đường phát triển thay thế cho các sản phẩm nội thất, đó là tận dụng phế phẩm ngành gỗ, bù vào chỗ khuyết của xuất khẩu.

Trong khi xuất khẩu đồ gỗ và sản phẩm gỗ giảm thì xuất khẩu dăm gỗ và viên nén gỗ tăng mạnh, và Việt Nam xuất khẩu viên nén gỗ chủ yếu sang Hàn Quốc, Nhật Bản và châu Âu, còn dăm gỗ xuất đi thị trường Trung Quốc. Trung Quốc mua dăm gỗ làm nguyên liệu sản xuất các loại bao bì giấy và làm viên nén. Cho đến thời điểm hiện tại, Trung Quốc vẫn là thị trường lớn của các sản phẩm phụ, phế phẩm ngành gỗ của Việt Nam. Nếu như trước đây có nhiều doanh nghiệp cung ứng phế phẩm dăm gỗ cho thị trường Trung Quốc như Australia, Brazil, Việt Nam, thì trong giai đoạn biến động kinh tế, chỉ còn Việt Nam là nhà cung ứng.

Hiện tại, cả nước có khoảng 300 cơ sở sản xuất viên nén để xuất khẩu sang Nhật Bản, Hàn Quốc và châu Âu. Viên nén gỗ được làm hoàn toàn từ phế phẩm như vỏ cây, lá cây, cành cây nhỏ, đầu mẫu gỗ vụn. Nguồn phế phẩm này được thải ra từ hệ thống các xưởng xẻ, xưởng ván bóc, xưởng dăm, nhưng lại trở thành sản phẩm xuất khẩu có giá trị cao nhất của ngành gỗ trong năm 2022 và được kì vọng có thể trở thành sản phẩm có giá trị xuất khẩu tỉ đô trong những năm tới. Vì hiện sức trên thị trường thế giới tăng trưởng nhanh khi nhiên liệu hóa thạch ngày càng đắt đỏ và khan hiếm.

Cho đến nay xu thế đóng cửa các nhà máy điện hạt nhân và nhà máy điện than phát thải khí CO2 ngày càng nhiều thì các nguyên liệu có tính chất bảo vệ môi trường như viên nén gỗ có thị trường rất lớn.

Tăng giá trị trong khó khăn

Dù nhu cầu sử dụng gỗ và sản phẩm gỗ của thị trường thế giới giảm do tác động của lạm phát, người tiêu dùng trên thế giới hạn chế thay thế sản phẩm nội thất đã dùng trong vài năm, để cân đối chi tiêu cho các nhu cầu thực phẩm, sức khỏe, y tế, khiến ngành gỗ Việt Nam bị ảnh hưởng.

Ngoài những chiến lược hợp tác lâu dài của các doanh nghiệp ngành gỗ nội thất, việc tìm hướng đi để tăng lợi nhuận cho ngành gỗ cũng được các doanh nghiệp đặc biệt quan tâm.

Hiện tại, chúng ta đang hội nhập vào chuỗi giá trị toàn cầu gồm 4 cấp độ. Đó là cấp độ hàng hóa, cấp độ sản xuất có giới hạn, cấp độ sản xuất và dịch vụ tiên tiến và cấp độ đổi mới sáng tạo.Trong 4 cấp độ này, các doanh nghiệp gỗ đang hướng đến cấp độ 4. Nhưng trong thời điểm kinh tế lạm phát và chưa cho thấy dấu hiệu phục hồi trong thời gian ngắn sắp tới, các doanh nghiệp cố gắng hoàn thành cấp độ 1 để vực dậy sản xuất và xuất khẩu.

Mỗi năm Việt Nam có hơn 160 triệu tấn phụ phẩm được tạo ra từ sản xuất nông lâm nghiệp, trong đó phụ phẩm ngành gỗ, cấp độ sản xuất hàng hóa là rất lớn. Với nhiều nước trên thế giới đây là nguồn tài nguyên, là đầu vào quan trọng cho nhiều lĩnh vực, tạo ra một nền kinh tế tuần hoàn, bền vững. Ngành gỗ Việt Nam cũng cần tận dụng tối đa lợi thế này, cũng như biến chúng thành giá trị gia tăng của ngành.

Trong năm 2023, mục tiêu đặt ra là xuất khẩu gỗ đạt 17,5 tỉ USD, tăng 3,5% so với năm 2022. Để đạt được mục tiêu này cần sự nỗ lực rất lớn của các doanh nghiệp, sự hỗ trợ về chính sách của các cơ quan quản lý nhà nước, cũng như sự quyết tâm đưa sản phẩm gỗ Việt Nam trở lại với thị trường thế giới, khẳng định giá trị và sức nặng của ngành gỗ trong năm nay.

Gỗ Việt (Số 152 - Tháng 1+2 2023)