Quy định được đưa ra do lo ngại việc các sản phẩm gỗ từ Trung Quốc tìm cách mượn xuất xứ từ các đất nước chưa bị áp thuế chống bán phá giá của Mỹ để tiếp cận thị trường này và Việt Nam là một trong những lựa chọn. 

Những lo ngại này không phải không có căn cứ khi ngành chế biến gỗ xuất khẩu của Việt Nam đang tăng trưởng “nóng”, thể hiện ở việc nâng cao kim ngạch, đặc biệt là xuất khẩu, và các dự án FDI đầu tư vào ngành tăng rất nhanh. Trong 11 tháng năm 2019, đạt 9,526 tỉ USD, tăng 18,1% so với cùng kỳ năm 2018. Tỷ trọng xuất khẩu gỗ sang thị trường Mỹ chiếm 49,6% tổng kim ngạch xuất khẩu, tăng thêm 5,8% so với cùng kỳ năm 2018. Trong 9 tháng đầu năm, khoảng 40 dự án của nhà đầu tư Trung Quốc đã được đầu tư vào lĩnh vực này bao gồm: đầu tư mới, dự án tăng vốn mở rộng sản xuất và góp vốn thông qua hình thức mua cổ phần.

Mỹ là thị trường xuất khẩu gỗ và đồ gỗ lớn nhất của Việt Nam. Tuy nhiên, theo lãnh đạo một công ty chuyên xuất khẩu gỗ, việc áp dụng quy định luồng đỏ lên xuất khẩu đồ gỗ vào thị trường Mỹ, không phải là giải pháp tốt để đạt được cùng lúc 2 mục tiêu: Ngăn chặn hàng Trung Quốc đội lốt xuất xứ Việt Nam để xuất sang thị trường Mỹ và loại bỏ khả năng chính phủ Mỹ có thêm căn cứ để áp đặt chính sách thương mại công bằng lên sản phẩm gỗ nhập khẩu từ Việt Nam. Việc “đánh đồng” các doanh nghiệp xuất khẩu gỗ vô hình chung làm tăng chi phí của doanh nghiệp và có thể bị các nhà nhập khẩu Mỹ phạt rất nặng vì chậm thời gian giao hàng. Hiện, 60% sản lượng của Công ty Phú Tài xuất khẩu sang Mỹ. Sự minh bạch và uy tín trong kinh doanh, liên tục đổi mới công nghệ để đáp ứng các tiêu chuẩn cao về nhập khẩu gỗ của Mỹ và tuân thủ pháp luật của quốc gia này là yếu tố quan trọng để doanh nghiệp đứng vững tại thị trường này. Ông Nguyễn Sỹ Hòe, Phó Giám đốc Công ty Phú Tài cho hay, mục tiêu doanh thu 40 triệu USD/năm của Công ty Phú Tài đang phụ thuộc vào tiến độ kiểm soát từng container qua luồng đỏ của hải quan, bất chấp việc xuất khẩu đồ gỗ vào thị trường Mỹ thời điểm này là không dễ dàng. 

Theo ông Huỳnh Văn Hạnh, Phó Chủ tịch Hội Mỹ nghệ và Chế biến gỗ TP.HCM (HAWA), một thực tế, các doanh nghiệp lớn làm ăn đàng hoàng của Trung Quốc, không có khả năng dịch chuyển sản xuất sang Việt Nam do chi phí quá lớn, phần lợi nhuận thu lại không thể bù đắp. Các dự án đầu tư của các doanh nghiệp gỗ Trung Quốc vào Việt Nam hầu hết các dự án có quy mô không đáng kể, chỉ chiếm 23,5% trong tổng số vốn đầu tư đăng ký FDI vào ngành gỗ và Việt Nam có thể phải gánh hậu quả từ sự dịch chuyển của các doanh nghiệp nhỏ Trung Quốc, với mức đầu tư nhỏ và máy móc hết khấu hao.

Ông Tô Xuân Phúc, chuyên gia của Tổ chức Forest Trend cho rằng, Chính phủ cần thực hiện kiểm soát rủi ro trong FDI có thể bắt đầu bằng việc rà soát cả 3 loại hình đầu tư, bao gồm: đầu tư mới, các dự án tăng vốn và dự án mua cổ phần. Cơ quan chức năng nên ưu tiên rà soát các dự án đầu tư mới, có quy mô nhỏ, đặc biệt là 15 dự án đầu tư mới năm 2019, với vốn đăng ký dưới 1 triệu USD/dự án. Để thu thập thông tin về tình trạng “đầu tư chui”, “đầu tư núp bóng”, các hiệp hội gỗ địa phương là một trong những kênh thông tin quan trọng và hữu hiệu để thu thập thông tin về các hình thức đầu tư này nhằm cung cấp cho các cơ quan quản lý.

Việt Nam đang là một địa chỉ tốt mà các nhà nhập khẩu Mỹ lựa chọn thay thế Trung Quốc. Việt Nam có thể tận dụng cơ hội này để tạo nền tảng tốt cho mục tiêu 20 tỉ USD vào năm 2025 bằng việc sớm đưa ra một giải pháp kiểm soát xuất xứ tốt hơn cho sản phẩm đồ gỗ vào Mỹ. Các chuyên gia cho rằng, Chính phủ nên thành lập tổ công tác đặc biệt. Tổ công tác cần bao gồm các cơ quan quản lý trực tiếp có liên quan như cơ quan phụ trách xuất nhập khẩu, phòng vệ thương mại, hải quan, đầu tư nước ngoài, cơ quan cấp CO. Hiệp hội gỗ với kinh nghiệm và thông tin sâu rộng về ngành nên là một thành viên của tổ này. Các thành viên của Tổ cần thường xuyên trao đổi và cập nhật thông tin, thực hiện các biện pháp kiểm tra giám sát và đưa ra các quyết định xử lý nhanh và hiệu quả khi có vi phạm xảy ra. 

NGUYỄN HẠNH - GV118